Dưới thời Mạc phủ, đạo Cơ đốc cũng đã được du nhập vào Nhật Bản và ảnh hưởng của nó đến tình hình tôn giáo, chính trị của Nhật Bản. Chỗ đứng và tầm quan trọng của Thần đạo dưới thời Mạc phủ.

Shogun

Mặc dù được người dân kính trọng nhưng Thiên hoàng không phải là người trực tiếp điều hành đất nước. Vai trò và quyền lực của Thiên hoàng chỉ thực sự có tác dụng khi ở trong Cung điện của mình. Quyền lực thật sự thống trị Nhật Bản thay đổi mỗi khi một gia tộc chiếm ưu thế trên chiến trường. Vào thời điểm Thiền tông du nhập vào Nhật Bản vào thế kỉ 12, Thiên hoàng chỉ là một đấng anh minh vô thực quyền, với vai trò duy nhất là nối dõi nguồn gốc thần linh và là Thần chủ tối cao của Thần đạo. Người nắm trong tay quyền lực thực sự đó là các Shogun – Tướng quân, chủ tướng của gia tộc hùng mạnh nhất.

Đến cuối thế kỉ 12 ( năm 1192), sau khi đánh bại gia tộc Taira, nhà Minamoto trở thành gia tộc hùng mạnh nhất Nhất Bản, thống trị toàn bộ phía Tây Nhật Bản, Minamoto no Yoritomo lên làm Shogun (Tướng quân) , lập nên Mạc phủ ở Kamakura (hành dinh và là nơi sống và lãnh đạo của Shogun).

Shogun chia lãnh thổ Nhật Bản thành các phiên (藩 – han), mỗi phiên có một lãnh chúa (大名 – daimyo) sẽ giúp Tướng quân cai quản các phiên với sự trợ giúp của các võ sĩ samurai. Nhật Bản được quản lý bởi tầng lớp mà đứng đầu là Shogun trong suốt 400 năm sau đó.

Đạo Cơ đốc và Thần đạo

Năm 1549, Nhật Bản vẫn đang bất ổn trong các cuộc nội chiến nhằm tranh giành ngôi vị Shogun, thì các tu sĩ đạo Cơ đốc từ Tây Ban Nha, dẫn đầu bởi cha Francisco de Xavier đem Đạo Cơ đốc đến Nhật Bản. Tuy rằng Nhật Bản luôn có truyền thống tiếp thu và học hỏi các tôn giáo từ các nước khác (Trung Quốc, Ấn Độ…) nhưng Đạo Cơ đốc chưa bao giờ được thực sự chào đón tại đây.

Đạo Cơ đốc về cơ bản là khác xa những đức tin của người Nhật từ trước đến nay. Nếu như Thần đạo chủ trương quan niệm và thờ phụng 8 triệu vị thần, sống hòa hợp xung quanh con người thì đạo Cơ đốc lại chỉ đưa ra một vị thần duy nhất, đó là Chúa. Những nhà truyền giáo Cơ đốc phủ nhận tất cả các vị thần có từ trước đến nay, bắt những người trước nay thờ rất nhiều vị thần quay sang thờ phụng một và chỉ một vị thần duy nhất là Chúa trời, và không cho phép họ có 2 tôn giáo, họ chỉ được phép theo đạo Cơ đốc mà thôi. Đó là lí do chính khiến đạo Cơ độc khác biệt hoàn toàn so với những Phật giáo, Đạo giáo, Lão giáo – những tôn giáo đã biết biến đổi để thích nghi với Thần đạo và dễ dàng được lan truyền rộng rãi trong cộng đồng. Đạo Cơ đốc không làm vậy.

Tuy nhiên, chính quyền Thần đạo vẫn chào đón các nhà truyền giáo Cơ đốc và cho phép thực hiện việc truyền giáo, cải đạo, nhằm giúp làm suy yếu Phật giáo, thứ tôn giáo đang có phần lấn át Thần đạo thời bấy giờ. Tuy vậy, 100 năm sau, Chính quyền Mạc phủ càng ngày càng thấy đạo Cơ đốc là một mối đe dọa lớn. Các nhà truyền giáo còn tỏa đi các phiên và cố gắng cải đạo các Daimyo thành những con người của đạo Cơ đốc.

Những người đã được cải đạo sang Cơ đốc tuy chiếm số lượng nhỏ, nhưng một khi trở thành người Cơ đốc, họ sẵn sàng vứt bỏ hết Thần đạo và Phật giáo – nền tảng của của dòng dõi quý tộc và Chính quyền. Hơn nữa, những kẻ truyền đạo lại đại diện cho thế lực châu Âu, điều này khiến Chính quyền sát sao và cẩn trọng hơn với những kẻ truyền đạo Cơ đốc này.

Mạc phủ Tokugawa

Ieyasu trở thành Shogun vào năm 1603. Năm 1615, ông và dòng họ võ sĩ của mình, Tokugawa đã thống nhất Nhật Bản và tập trung quyền lực vào tay mình. Ông quyết định dời thủ đô từ Kyoto về Edo vào năm 794 (Edo nay là Tokyo). Dưới tài thống trị của Mạc phủ Tokugawa, Nhật Bản sống trong hòa bình suốt 250 năm sau đó.

Chính quyền Mạc phủ Tokugawa yêu cầu tất cả các gia đình đến kí danh như một thành viên tại ngôi chùa ở địa phương, và các thành viên đời sau sẽ nối nghiệp đời trước y hệt như vậy. Chính sách này giúp những kẻ thống trị quản lý được dân chúng của mình. Người ta phải đến chùa khai báo đầy đủ ngày sinh, hôn nhân, những ai trong nhà chết và địa điểm sinh sống.

Cùng với việc bắt buộc người dân tham gia vào Phật giáo, Chính quyền đang cố gắng gây áp lực lên đạo Cơ đốc với ý cho rằng đây là một dịch bệnh từ nước nước ngoài. Điều này cuối cùng đã dẫn đến sự gia tăng vũ trang trong một bộ phận người Nhật theo đạo Cơ đốc, họ nổi dậy phản đối. Tuy vậy, sự phẫn nộ của họ chỉ càng làm xấu đi hình ảnh đạo Cơ đốc trong mắt Mạc phủ. Sau đó, Đạo Cơ đốc đã bị cấm hoàn toàn. Các tu sĩ và những người đạo Cơ đốc phải sống chui nhủi, trốn tránh pháp luật và bí mật trong suôt 200 năm sau.

Những năm 1630, Shogun đời thứ 3 của Mạc phủ Tokugawa, Iemitsu đã trục xuất toàn bộ người nước ngoài khỏi Nhật Bản và đóng cửa mọi cảng thông thương với châu Âu. Một số thương nhân Hà Lan không có ý định truyền bá đạo Cơ đốc được giữ cho ở lại để trao đổi tại một hồn đảo ở Deshima tại vịnh Nagasaki, tuy nhiên họ không được phép rời hòn đảo đó nếu không báo cáo lại với Shogun ở Edo một năm một lần. Cùng thời gian đó, Shogun cũng ban hành luật cấm người Nhật rời khỏi lãnh thổ Nhật Bản. Một bức màn che Nhật Bản với thế giới bên ngoài đã được dựng lên, và bức màn này tồn tại trong 215 năm tiếp theo đó.

Thần đạo thời Mạc phủ Tokugawa

Mặc dù rất thịnh hành nhưng Phật giáo chưa bao giờ có thể hoàn toàn thay thế các tôn giáo khác tại Nhật Bản. Thần đạo được thờ phụng tại các đền chùa thờ Phật, các ngôi đền Thần đạo vẫn luôn luôn thu hút các gia đình đến thăm và cầu may vào mùa lễ hội xuân và thu, mừng năm mới hoặc những dịp như sinh con chẳng hạn.

Thần đạo càng nở rộ vào thời đại Mạc phủ Tokugawa. Chính quyền Mạc phủ đã vận dụng những giá trị và truyền thống trong cả Thần đạo và Nho giáo – vốn đã song hành cùng nhau từ lâu. Hướng con người sùng bái thờ phụng những vị thần gắn với thiên nhiên, kính trọng cha mẹ và thờ cúng tổ tiên và lòng trung thành tuyệt đối với Chính phủ. Nhiều điều cơ bản trong Nho giáo cùng với giá trị của Thần đạo đã thẩm thấu vào sâu bên trong văn hóa Nhật Bản.

Xã hội thời Mạc phủ được tổ chức theo cấu trúc thứ bậc rất nghiêm ngặt nhằm nhấn mạnh đến lòng trung thành và sự tận tụy với Chính phủ. Các võ sĩ, những người bảo vệ cho vua chúa quan lại có địa vị cao nhất trong xã hội. Tiếp đến là nông dân và thợ thủ công, những người làm ra thức ăn và của cải cho xã hội. Đứng cuối cùng trong thứ bậc xã hội là các thương nhân, những người kiếm ăn bằng nghề mua đi bán lại. Xã hội được tổ chức như vậy và tiếp tục duy trì mà không có sự xáo trộn nào giữa các giai cấp, hầu hết mọi người vẫn sống bằng nông nghiệp, trồng lúa, đánh bắt cá, như bố mẹ, ông bà họ vẫn hay làm ngày xưa.

Thần đạo đổi mới

Mạc phủ Tokugawa yêu cầu tính trật tự, sự vâng lời, lòng trung thành và sự yên ổn. Vào cuối thế kỉ 18 đến đầu thế kỉ 19 là khoảng thời gian Nhật Bản sống trong yên bình. Thời kì của nội chiến và loạn lạc đã rời xa và các học giả cũng chú ý hơn vào tìm hiểu lịch sử, văn học và nghệ thuật. Đầu tiên, họ chú ý tới những văn hóa Trung Quốc kinh điển và đạo Phật, nhưng không lâu sau sự chú ý của họ hướng đến văn hóa Nhật Bản. Các học giả nghiên cứu đến văn hóa Thần đạo, thu thập các câu chuyện thần thoại, các bài khấn (norito) và viết chúng ra. Lịch Thần đạo những ngày tốt và không tốt trong năm (dựa trên Đạo giáo của Trung Quốc) được hồi sinh và các lễ hội Thần đạo được thường xuyên tổ chức trên khắp cả nước. Chính phủ khuyến khích xây dựng và bảo tồn các đền Thần đạo, người dân cũng thường tập trung lại và tổ chức lễ hội để bày tỏ lòng cảm kích đến những gì các vị thần đã mang đến cho họ.

Ngày trước, các vị thần trong Phật giáo được cho là linh hồn thực sự của các thần trong Thần đạo, các vị thần trong Thần đạo chỉ đơn thuần là vẻ bên ngoài của Phật. Ngày nay tư tưởng đó dần thay đổi, người ta lại cho rằng chính các vị thần Thần đạo mới là linh hồn thật sự, còn Phật giáo chỉ là cái vỏ bề ngoài. Cùng lúc đó, Nho giáo và Phật giáo nhường sự chú ý cho Thần đạo, và Thần đạo trở nên ngày càng quan trọng hơn trong tâm thức người Nhật.

---

(còn tiếp)

Đọc phần 5: Phật giáo với Thần đạo            Đọc phần 7: Thần đạo và Nhật Bản cận đại

—————————————

Nguồn:

World Religions – Shinto, by Paula R.Hartz, 3rd Edition, 2009

Wikipedia

Bài post được dịch dựa vào cuốn World Religions – Shinto của Paula R.Hartz không vì mục đích thương mại